Η τεχνολογική εξέλιξη πώς έχει επηρεάσει το επάγγελμά σας; Προς το καλύτερο μόνο ή και προς το χειρότερο; | Απαντάει ο Παναγιώτης Σαλαπάτας

Κατά τα γυρίσματα του «Forget Me Not» σε σκηνοθεσία Γιάννη Φάγκρα είχε τεθεί το θέμα αν θα χρησιμοποιούσαμε μηχανή λήψης με φιλμ ή ψηφιακή μηχανή λήψης. Τα γυρίσματα θα ήταν δύσκολα με ένα μήνα περίπου μέσα σε πλοίο στον Βερύγγειο πορθμό. Αποφασίσαμε από κοινού να χρησιμοποιήσουμε μηχανή με φιλμ 35mm. Αν και ελαφριά (Moviecam LT), ήταν μία στιβαρή μηχανή λήψης. «Αν ξεκινώ να γυρίζω και πετάξω την κάμερα κάτω, θέλω να συνεχίζει να γυρίζει και να μην σταματά» ήταν τα λόγια του σκηνοθέτη. Ηταν μία κάμερα που άντεχε την υγρασία, τις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και τα χτυπήματα (το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας ήταν γυρισμένο στο χέρι). Αν και υπήρχε τότε και η επιλογή της ψηφιακής μηχανής, η Moviecam LT μάς έδωσε την αυτοπεποίθηση ότι θα λειτουργήσει κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες.

Ως διευθυντής φωτογραφίας έχω εργαστεί αρκετές φορές με την ψηφιακή εικόνα και θα συνεχίζω να την χρησιμοποιώ. Ενας κύριος λόγος είναι το κόστος. Τις περισσότερες φορές το να κινηματογραφήσει κανείς ψηφιακά είναι πιο φθηνό από το φιλμ. Η τεχνολογία έκανε επίσης αρκετά μηχανήματα του επαγγέλματος προσιτά στους/στις κινηματογραφιστές/στριες. Με μία ψηφιακή μηχανή λήψης παρακάμπτεις το εργαστήριο (τουλάχιστον το φωτοχημικό μέρος του, αφού υπάρχει και η ψηφιακή επεξεργασία εικόνας – το color grading), μεταφέρεις το υλικό σου σε έναν υπολογιστή και αρχίζεις να μοντάρεις. Δεν χρειάζεται να αγοράσει κανείς φιλμ (ούτως ή άλλως είναι πανάκριβο για τους σημερινούς χαμηλούς προϋπολογισμούς των ελληνικών ταινιών) και είναι πολλοί/ές οι Δ. Φωτογραφίας που ισχυρίζονται ότι η ψηφιακή εικόνα είναι τόσο καλή που δεν την ξεχωρίζει κανείς από εκείνη του φιλμ.Πέρα από την ευκολία με την οποία η εικόνα πλέον αποτυπώνεται, οι μηχανές λήψης έχουν γίνει πιο ελαφριές και οι αισθητήρες (η φωτοευαίσθητη επιφάνεια όπου το φως μετατρέπεται σε ηλεκτρικό ρεύμα και σχηματίζεται η εικόνα) έχουν γίνει πιο ευαίσθητοι σε χαμηλές φωτιστικές συνθήκες. Αρκεί να καταλάβει κανείς ότι το φιλμ με ευαισθησία 500 ASA, που θεωρείτο ένα πολύ ευαίσθητο φιλμ ειδικά για χαμηλούς φωτισμούς, δεν μπορεί να συγκριθεί από άποψη ευαισθησίας με έναν αισθητήρα που λειτουργεί με διπλή ευαισθησία, όχι μόνο στα 800 ASA αλλά και στα 2500 ASA. Τα 2500 ASA είναι πάνω από τέσσερις φορές μεγαλύτερη ευαισθησία στο φως από τα 500 ASA. Αυτό αυτομάτως συνεπάγεται λιγότερα φώτα και ευελιξία όσον αφορά στα γυρίσματα - ειδικά τα νυχτερινά που έχουν πολλές τοποθεσίες.

Η καλπάζουσα τεχνολογία έχει αλλάξει και τα φωτιστικά σώματα. Είναι πιο ελαφριά, πιο ευέλικτα, δεν ζεσταίνονται τόσο όσο οι προγενέστερες γενιές φώτων και μπορούν να εξισορροπηθούν μεταξύ τους χρωματικά (RGB lights) πολύ εύκολα και γρήγορα. Επίσης, ελέγχονται από απόσταση με ένα κινητό τηλέφωνο ή ένα tablet. Η τελευταία μου ταινία, Μια Νύχτα στο Θέατρο, του πρωτοεμφανιζόμενου Σωτήρη Σταμάτη, που προβλήθηκε στο 63ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, κινηματογραφήθηκε με τη μηχανή λήψης Panasonic EVA-1 σε «τιμή» ευαισθησίας 2500 ASA με πολύ λίγα φώτα. Το συνεργείο αποτελείτο από τέσσερα άτομα, όλοι τελειόφοιτοι τού Τμήματος Κινηματογράφου της Σχολής Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ. Μία τέτοια πολύ χαμηλού προϋπολογισμού ταινία δεν θα μπορούσε να κατασκευασθεί τρεις δεκαετίες νωρίτερα.

Η ράβδος βέβαια έχει πάντα δύο άκρες. Το γεγονός ότι κάποιος έχει πρόσβαση σε μία ροή εργασιών (λήψη, μοντάζ, χρωματική επεξεργασία, τελική κόπια) με ένα υπολογιστή και μία φθηνή μηχανή λήψης δεν σημαίνει ότι μπορεί να κατασκευάσει και μία ολοκληρωμένη ταινία. Οι αισθητικές επιλογές, η γνώση της ιστορίας του κινηματογράφου και η μεταφορά ενός σεναρίου σε εικόνες που να έχουν ομοιογένεια και να αποδίδουν όχι μόνο εξωτερικούς κόσμους αλλά και τους εσωτερικούς των χαρακτήρων, δεν εξαρτώνται από την τεχνολογία. Βασίζονται στην καλλιτεχνική ωριμότητα και την ευαισθησία.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο φωτογράφος Μπρους Μπάρνμπαουμ σε άρθρο στην ιστοσελίδα του: «Οι παραδοσιακοί φωτογράφοι πρώτα “βλέπουν” και μετά φωτογραφίζουν. Οι ψηφιακοί φωτογράφοι πρώτα φωτογραφίζουν και μετά βλέπουν την LCD οθόνη στο πίσω μέρος της μηχανής τους». (https://www.barnbaum.com/essay/2015/11/11/new-thoughts-on-digital-photography)

Η Ενωση Ελλήνων Κινηματογραφιστών, μέσα από τις συνεχείς συναντήσεις μεταξύ των μελών της, τα masterclasses και τις χορηγίες καταφέρνει να μας κρατάει όλους ενήμερους όσον αφορά στην τεχνολογία. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι εμείς, τα μέλη της, μοιραζόμαστε το πώς να βλέπουμε πρώτα και να κινηματογραφούμε μετά.

Παναγιώτης Σαλαπάτας - Επιλεκτική Φιλμογραφία: «Πες στην Μορφίνη την Ψάχνω Ακόμη» του Γιάννη Φάγκρα (2001), «Σκλάβοι στα Δεσμά τους» του Τώνη Λυκουρέση (2008), «Forget me Not» του Γιάννη Φάγκρα (2014), «Μία Νύχτα στο Θέατρο» του Σωτήρη Σταμάτη (2021)